WŁADCZYNIE 1-500

Hypatia

Hypatia urodziła się prawdopodobnie około 370 roku. Niewiele wiadomo o jej dzieciństwie, ale prawdopodobnie, chcąc dać jej solidne wykształcenie, uczył ją ojciec, któremu pomagała przy pisaniu oraz wykładach z filozofii i matematyki, które w tradycji greckiej były ściśle powiązane. Hypatia studiowała filozofię, sztukę, matematykę, astronomię. Była niezależną kobietą, wiele podróżowała, wykładała w różnych ówczesnych szkołach, miała swoich uczniów. Została wybitną nauczycielką filozofii i uważano ją za głównego myśliciela neoplatońskiego w Aleksandrii. Była szeroko znana i szanowana, a sędziowie i przywódcy polityczni z powodu jej mądrości zasięgali u niej porad. Zajmowała się także astronomią (Napisała Kanon Astronomiczny) i filozofią. Wielu uważa, że to ona wynalazła astrolabium, podstawowy przyrząd badaczy nieba przez całe stulecia. Przypisuje się jej wynalazek arometru i planisfery. Pisała komentarze do "Arytmetyki" Diofantosa (III wiek n.e.) i "Stożkowych" Apoloniusza, a być może również do "Almagestu" Ptolemeusza. Z pewnością pomagała też ojcu w opracowywaniu nowego wydania "Elementów" Euklidesa, które stało się podstawą dla wszystkich kolejnych edycji tego dzieła.. Hypatia całe swoje życie poświęciła nauce. Nie wyszła za mąż, nie założyła rodziny. Sama o sobie mówiła, że "poślubiła prawdę". Niewiele z pisanego dorobku Hypatii zachowało się do naszych czasów. Jej prace, zgromadzone w bibliotece aleksandryjskiej, spłonęły w VII wieku podczas słynnego pożaru. Wykładała w Muzeum Aleksandryjskim, którego ostatnią głową był jej ojciec (Musejon zniszczony został w 391 r. przez chrześcijan). Ok. 400 r. została poważanym zwierzchnikiem neoplatońskiej szkoły w Aleksandrii. Jej elokwencja, niebywała skromność i uroda zespolone z nadzwyczajnymi przymiotami intelektualnymi, ściągały na jej wykłady wielu słuchaczów. Jej upadek i tragiczny koniec spowodowany był niełaską Cyryla, który w 412 r. objął biskupstwo Aleksandrii, ale także faktem, że tak poważana osoba była kobietą, a w chrześcijaństwie kobiety nauczać nie mogły. „Nauczać zaś kobiecie nie pozwalam ani też przewodzić nad mężem lecz [chcę, by] trwała w cichości.” – głosi Nowy Testament. Hypatia bynajmniej nie „trwała w cichości”, często pojawiała się w miejscach publicznych, na zgromadzeniach mężczyzn, publicznie komentowała wielkich filozofów i czuła się bardzo swobodnie, co przy jej ujmującej skromności sprawiało niebywałe wrażenie i zyskiwało jej sympatyków. Jak pisał Sokrates Scholastyk (chrześcijanin): „Jej nadzwyczajna godność i moralność powodowały podziw u wszystkich mężczyzn”. Jan z Damaszku pisał o niej: „Była zarazem sprawiedliwa jak i cnotliwa, na zawsze pozostała dziewicą. Była tak piękna i kształtna, że jeden z jej studentów zakochał się w niej bez pamięci i nie potrafił się kontrolować, okazując jej otwarcie swój afekt. Ponoć Hypatia uleczyła go z tej przypadłości przy pomocy muzyki, ale jest to nieprawdziwa informacja. Ona zebrała swoje szmatki zaplamione w czasie kiedy miała miesiączkę i pokazała mu jako symbol jego nieczystego upadku, mówiąc: ‘To jest to co kochasz, młody człowieku, i to nie jest wcale piękne’. Był tym tak zawstydzony i zdziwiony, widząc ów szpetny widok, że miłość mu przeszła (...) Taka była Hypatia, jak jasna i elokwentna w mowie, tak roztropna i uprzejma w zachowaniu. Całe miasto słusznie kochało ją i czciło nadzwyczajnie (...) Pewnego dnia Cyryl, biskup opozycyjnej sekty, przechodził koło jej domu i zauważył wielki tłum ludzi i koni przed drzwiami. Jedni przybywali, inni odjeżdżali, albo stali wokół. Kiedy zapytał co to za zgromadzenie i zamieszanie, odpowiedziano mu, że to dom Hypatii, filozofa. Kiedy się o tym dowiedział dopadła go zazdrość i niedługo później począł knuć spisek na jej życie, obmyślając najohydniejszy sposób morderstwa”. Zaczął w kazaniach oczerniać ją jako sługę szatana, rozgłaszał fałszywe zarzuty pod jej adresem. W efekcie tego doszło do podjudzenia przeciw niej chrześcijan aleksandryjskich i jej bestialskiego zamordowania w marcu 415 r. przez bandę mnichów i chrześcijański motłoch. Powodem jej śmierci było także jej zaangażowanie polityczne.  Gdy w roku 412 patriarchą Aleksandrii został  Cyryl między nim a niedawno mianowanym rzymskim prefektem miasta Orestesem doszło do rywalizacji i tarć na tle politycznym. Hypatia była zwolenniczką, przyjaciółką i polityczną doradczynią Orestesa co w połączeniu z jej pogaństwem nie przysparzało jej przyjaciół w stronnictwie Cyryla. Udzieliła też poparcia prefektowi Egiptu w jego oporze wobec prób ograniczenia przez Cyryla suwerenności władz cywilnych w mieście. Głównym prowodyrem biorącym udział w zajściu był lektor Piotr, o którym biskup Jan z Nikiu pisał: „Piotr był doskonałym wiernym, który zawsze okazywał szacunek dla Jezusa Chrystusa”. Informacje o tym wydarzeniu znajdujemy m.in. u chrześcijańskiego historyka Sokratesa Scholastyka, który pisał w swej Historii Kościoła: „Zaczajono się na nią w czasie jej powrotu do domu, porywając ją z powozu i wlokąc do kościoła zwanego Caesareum, gdzie całkowicie ją rozebrano, po czym została zamordowana przy pomocy skorup ostryg [ostrakois]. Po makabrycznym rozkawałkowaniu jej ciała, zabrano jej kończyny do miejsca zwanego Cinaron, gdzie zostały spalone. Sprawa ta nie tylko była powodem potępienia, które ściągnął na siebie Cyryl, ale i cały aleksandryjski kościół. Ale i z pewnością nic nie może być dalsze od chrześcijańskiego ducha niż ta masakra i walki” (7,15). Wzmianka Sokratesa poszła w kościele w zapomnienie, a Cyryl Aleksandryjski został świętym katolickim i poważanym ojcem i doktorem kościoła. Inny pisarz chrześcijański, który wspominał o Hypatii, to św. Jan Damasceński, który w Żywocie Izydora, (przedrukowanym w bizantyjskim słowniku encyklopedycznym Liber Suda z końca X w.), pisał: „Została rozdarta na kawałki przez Aleksandryjczyków, a jej zwłoki były znieważane i porozciągane po całym mieście. Stało się to z powodu zawiści do jej wybitnej mądrości, w szczególności z dziedziny astronomii. Niektórzy powiadają, że za ten skandal odpowiedzialny był Cyryl, inni zaś kładą to na karb wrodzonego okrucieństwa Aleksandryjczyków”. Warto jednak zauważyć, że sami biskupi aleksandryjscy również znani byli z swych radykalnych środków, więc udział w sprawie Cyryla jest jak najbardziej prawdopodobny. Jak podaje W. Dziewulski: „Z zamiłowania do środków gwałtownych słynęli biskupi aleksandryjscy. Od czasu św. Atanazego utrzymywali oni swego rodzaju bojówki liczące setki uzbrojonych w kije tzw. parabolanów, tj. ludzi, których oficjalnym zadaniem było przenoszenie chorych. Terroryzowali oni wszystkich, którzy narazili się głowie kościoła aleksandryjskiego. Ich dziełem były niszczenie świątyń pogańskich i pogromy, żydów i heretyków”. Aby oczernić Hypatię twierdzono, że zajmowała się astrologią i mistycyzmem. Jan, biskup Nikiu, w swojej Kronice pisze o niej w ten sposób: „Kobieta filozof, poganka imieniem Hypatia, cały czas poświęcała się magii, astrolabiom i instrumentom muzycznym, swymi satanicznymi sztuczkami zwiodła wielu ludzi. Gubernator miasta świadczył jej niezwykłe honory, gdyż go zaczarowała. W wyniku tego przestał chodzić do kościoła, jak miał w zwyczaju” (zob. 84.87-103). Ona była jednak przede wszystkim uczoną, intelektualistką, nie zaś mistyczką. Biskup Syneziusz, który w listach nazywał ją „ukochaną przez Boga filozofką”, radził się jej w sprawie konstrukcji astrolabium i hydroskopu. W filozofii również zajmowała się raczej intelektualną, a nie mistyczną stroną neoplatonizmu (była następczynią Plotyna, a nie Jamblicha). Ta wyjątkowa kobieta zwana jest „męczennicą nauki”.

Hypatia: "Dbaj o swoją umiejętność myślenia, bowiem myślenie - nawet fałszywe - jest zawsze lepsze od bezmyślności".