WŁADCZYNIE 4500-316

Nefertiti

Posiadała olbrzymią władzę za panowania swego męża, faraona Amenhotepa IV Echnatona. Jej imię oznacza "Piękna, która przybyła", ale nie wiadomo nic pewnego o jej pochodzeniu. Sądzono m.in., iż Nefertiti było imieniem egipskim przyjętym przez mitannijską księżniczkę Taduhepę, wysłaną na żądanie Amenhotepa III do Egiptu. Miała ona poślubić władcę, lecz ostatecznie osiadła w haremie Echnatona po niespodziewanej śmierci Amenhotepa III. Według mniemania innych egiptologów Nefretete miała być córką Amenhotepa III, a więc siostrą Echnatona, co zdaje się być wątpliwe. Przedstawia się także teorię jakoby była księżniczką hetycką. Prawdopodobnie zdaje się raczej, iż była ona Egipcjanką nie wywodzącą się z rodziny królewskiej, córką Ai, urzędnika dworskiego, późniejszego faraona, i jego małżonki Teje (być może jej ciotką była królowa Teje, prawdopodobnie siostra Ai). Nie wiadomo więc, w jakich okolicznościach Echnaton poślubił Nefertiti. Przeprowadzili reformę religijną, próbując na stałe wprowadzić monoteizm - wiarę w jednego tylko boga Atona. Nie do końca wiadomo jak mu się to udało, lecz za swoich rządów, co prawda chwilowo, zreformował całą ideologię państwa(m.in. zabronił rzeźbienia w profilu nakazując przedstawianie postaci w rzeczywistych wymiarach i proporcjach). Przeniósł stolicę z Teb do nowo wybudowanego miasta słońca Achetaton (Horyzont Atona), obecnego Tell el-Amarna. Faraon przyjął też nowe imię Echnaton (Blask Atona), zamiast dotychczasowego Amenhotep IV.

Istnieje hipoteza, że wobec jego prawdopodobnego upośledzenia i choroby, Nefertiti została wyniesiona na tron jako współregent i przybrała imię Nefernefernuaton (to jedna z hipotez). Niektórzy historycy sądzą, że po przeprowadzce do Amarny (nowej stolicy przemianowanej potem na Achetaton) Nefertiti pełniła rolę panującej królowej. Jako pierwszy wysunął taką hipotezę Gaston Maspero. Tak natomiast pisze o tym Julia Samson po analizie tebańskich wizerunków królowej:

"Nie była to bogini, lecz panująca królowa. Za posągami i reliefami kryje się oczywisty, zdecydowany, potężny cel; krzyczą one głośno, Echnaton chciał, żeby wszyscy zrozumieli! W rzeźbionych scenach władca opisywał i prezentował nowy porządek społeczny i religijny, pokazując jednocześnie ludowi równą mu żonę u swego boku."

Nie wszyscy zgadzają się z tym. Według nich Nefertiti miała olbrzymią władzę, ale nie była współpanującą. Mogła natomiast być kapłanką. Była żeńskim elementem boskiej triady, w skład której wchodzili jeszcze Aton i Echanton. Jako jedyna królowa w historii Egiptu jest przedstawiana na nielicznych zachowanych płaskorzeźbach w pozach zarezerwowanych dla faraonów, np. zwyciężania lub upokarzania wrogów Egiptu. W całej historii Egiptu nie znamy przykładu królowej, która byłaby bliżej związana z tronem swego małżonka. We wszystkich przedstawieniach amarneńskich widzimy ją zawsze u boku króla wraz z córkami, których liczba wzrastała na stelach i malowidłach w miarę ich narodzin. Ukazywano parę królewską spożywającą posiłek w rodzinnym gronie, w trakcie przejażdżki, w towarzystwie królowej Teje czy też podczas oficjalnych ceremonii, przyjmującą poddanych lub ambasadorów, w czasie dokonywania czynności kultowych albo też rozdzielającą złote naszyjniki wśród wysokich urzędników dworskich. Spośród sześciu córek królewskiej pary najstarsza Meritaton poślubiła faraona Semenchkarego (według innej hipotezy jej pierwszym mężem miał być własny ojciec). Druga, Maketaton, zmarła przedwcześnie (niektórzy mniemają, iż w czasie narodzin dziecka, które miała rzekomo mieć z Echnatonem); grób jej odkryty został na cmentarzysku w Amarnie. Trzecia córka, Anchesenpaaton (potem przyjęła imię Anchesenamon) poślubiła faraona Tutanchamona. Zdaniem niektórych badaczy była ona uprzednio poślubiona swemu ojcu, Echnatonowi, któremu urodziła córkę Anchesenpaaton - Taszerit. Trzy pozostałe córki Nefertiti znane są nam tylko z imienia: Neferneferuaton Taszerit, Neferneferure, Setepenre. Czasami wysuwa się przypuszczenie, że dwie ostatnie córki nie zostały zrodzone ze związku z Echantonem, lecz są przypuszczalnie owocem związku Nefertiti z jej umiłowanym rzeźbiarzem, Dżehutimesem. W ostatnich latach panowania Echnatona (co najmniej na trzy lata przed śmiercią) Nefertiti odseparowała się od małżonka. Wycofała się wówczas do północnego pałacu, Het Aton ("Zamek Atona"), przypuszczalnie nadal panując równolegle ze swym mężem, po przygarnięciu Tutanchamona i jego małżonki. Z okresu tego pochodzi przedstawienie barki królewskiej, na której ukazano Nefertiti odzianą w przepaskę, z charakterystyczną koroną na głowie, zadającą maczugą cios jednemu z północnych wrogów Egiptu (trzyma go w charakterystyczny sposób za włosy). Nigdy żadna władczyni, nawet Hatszepsut, nie była przedstawiana jako wojownik, gdyż była to poza właściwa jedynie dla faraona i boga. Na tej podstawie stawiane są także hipotezy, że po śmierci swego męża objęła tron, identyfikując ją tym samym z faraonem znanym jako Semenechkare. Z zachowanych listów dyplomatycznych wynika, że po śmierci swego małżonka mogła wysłać list do władcy Hetytów, Suppiluliumy, prosząc go o przysłanie jednego ze swych synów na męża, albowiem nie chciała brać za małżonka jednego ze swoich krewnych. List ten mogła także wysłać jedna z jej córek, Anchesenpaaton. Oto treść pierwszego listu:

"Mój mąż nie żyje, a ja nie mam syna. Powiadają zaś, że twoi synowie są dorośli. Jeśli przyślesz mi jednego ze swoich synów, zostanie on moim mężem, gdyż nie wezmę żadnego z moich poddanych i nie uczynię z niego swojego męża.

Dahamunzu"

Suppiluliuma był nieufny i wysłał do Egiptu swojego szambelana Hattusazitisa. Ten spotkał się z Nefertiti lub Anchesenpaaton (jeśli to ona była autorką listu). Królowa wysłała wiadomość do króla Hetytów:

"Dlaczego mówisz: oni próbują mnie oszukać? Czy gdybym miała syna, pisałabym do obcego kraju, poniżając siebie i swój kraj? Nie uwierzyłeś mi i wprost mi to powiedziałeś! Ten, który był moim mężem, zmarł. Nie mam syna. Nigdy nie wezmę jednego z moich sług i nie uczynię go moim mężem. Nie pisałam do żadnego innego kraju. Pisałam tylko do was. Mówi się, że masz wielu synów. Daj mi jednego z twoich synów. Zostanie moim mężem i królem Egiptu.

Dahamunzu"

W końcu Suppiluliuma wysłał do Egiptu swego syna Zannanzasa. Książę został jednak skrytobójczo zamordowany. Autorkami tej korespondencji, oprócz Anchesenpaaton, mogły być także: Kija (druga żona lub konkubina Echnatona - po jego śmierci) lub Meritaton (najstarsza córka Nefertiti - po śmierci Echnatona lub po śmierci Semenchkare). Istnieją następujące hipotezy dotyczące losów królowej:

1. Królowa zmarła po śmierci Maketaton.

2. Współpanowała z Echnatonem jako Anchcheperure Neferneferuaton aż do śmierci tego pierwszego. James P. Allen zasugerował, że Echnaton panował nad Amarną i sprawami zagranicznymi, Anchcheperure Neferneferuaton rządziła całą resztą Egiptu.

3. Wstąpiła na tron po śmierci Echnatona jako Semenchkare albo Neferneferuaton lub po śmierci Semenchkarego jako Anchcheperure Neferneferuaton.

4. Po śmierci Echantona współpanowała z Semenchkare jako Anchcheperure Neferneferuaton.

5. Osadziła na tronie faraona-dziecko Tutanchamona i swą córkę Anchesenpaaton. Ci po trzech lub czterech latach opuścili Achetaton.

6. Semenchkare, następca Echantona, ożenił się z księżniczką Meritaton i został koregentem, ale zmarł przed Echantonem lub krótko przed nim. Kolejny faraon, Tutanchamon, był zbyt młody, by rządzić samodzielnie. Nefertiti miałaby wtedy być regentką jako Anchcheperure Neferneferuaton.

Tezy o sprawowaniu przez Nefertiti urzędu faraona lub faraona-koregentki są raczej mało prawdopodobne. Grobowe uszebti Nefertiti odnalezione w Amarnie w latach 80. XX wieku wskazuje, że pochowano ją jako królową-małżonkę, a nie jako faraona. Na regencję Nefertiti w imieniu Tutanchamona nie ma żadnych dowodów. Nie wiadomo kiedy zmarła Nefertiti. Być może pełniła urząd kapłański przeznaczony dotychczas wyłącznie dla mężczyzn. Jej imię, podobnie jak imię faraona, zapisywano w królewskich kartuszach. Częściej pojawia się ona na statuach i reliefach niż jej mąż. Niektórzy badacze twierdzą, że to właśnie ona, a nie Echnaton, była główną inicjatorką wprowadzenia monoteistycznego kultu Atona. 07.XII.1912 r. Ludwig Borchardt odnalazł w el Amarna piękne i bardzo dobrze zachowane popiersie królowej, które obecnie znajduje się w Muzeum Berlińskim. Rzeźba ta, przedstawiająca głowę kobiety z piękną, długą szyją z przysługującym faraonom nakryciem głowy, stała się jednym z synonimów starożytnego kanonu piękna.

Źródła:

1. Philipp Vandenberg, Nefertiti, Warszawa 2002,

2. Joyce Tyldesley, Nefertiti, Warszawa 2003,

3. Christian Jacq, Echanton i Nefertiti, Warszawa 2007.