GUBERNATORKI 1500
PRZEWODNICZĄCE ZGROMADZEŃ PRAWODAWCZYCH PRZED XX WIEKIEM
WŁADCZYNIE 1500

Maria Habsburżanka

Urodziła się 17.IX.1505 r. w Brukseli. Była piątym z sześciorga dzieci Filipa Pięknego Habsburga, arcyksięcia austriackiego, księcia Burgundii, króla Kastylii w latach 1504-1506, i Joanny Szalonej, księżniczki aragońsko-kastylijskiej, dziedziczki tronu hiszpańskiego. Kilka miesięcy po jej narodzinach rodzice udali się do Hiszpanii jako jej władcy. Maria nie zobaczyła ich nigdy więcej - ojciec jej zmarł, gdy miała rok, a matka popadła w obłąkanie i została odosobniona w zamku Tordesillas. Dziewczynka wychowywała się wraz z starszym rodzeństwem w Mecheln u Małgorzaty, siostry Filipa Pięknego, a od 1507 r. namiestniczki Niderlandów. Zadbała ona o staranne wykształcenie dzieci i obdarzyła je miłością. Nie pozwalała czynić różnic w kształceniu dziewczynek i ich brata, późniejszego cesarza Karola V. Maria znała flamandzki, francuski, łacinę i niemiecki, a potem być może węgierski. Była także bardzo muzykalna - grała na klawikordzie, lutni i harfie. Potrafiła także znakomicie robić słynne niderlandzkie koronki. Ale prawdziwą jej pasją była jazda konna i łowy, co pozostało do końca jej życia. Już jako nowonarodzone niemowlę chciano zaręczyć ją z infantem portugalskim. Dziadek, cesarz Maksymilian I, zadecydował jednak inaczej. Jeszcze przed jej urodzeniem prowadził pertraktacje z Władysławem Jagiellończykiem, królem Czech i Węgier, tyczące się zaręczyn jednego ze starszych braci Marii, Karola lub Ferdynanda, z Anną, jedyną córką Władysława, uchodzącą za dziedziczkę tronu. Na początki 1506 r. rozeszła się pogłoska, że Anna de Foix-Candale, druga żona Władysława, spodziewa się drugiego dziecka. Maksymilian I doprowadził wówczas do do włączenia do układu o małżeństwie Anny z Ferdynandem - podpisanego 20.III.1506 r. w Wiener Neustadt - klauzuli o przyszłym małżeństwie Marii z synem Władysława II - o ile królowa Czech i Węgier urodzi syna. Stało się tak 01.VII, więc Maria została wtedy narzeczoną Ludwika. Układ o podwójnych ślubach habsbursko-jagiellońskich zatwierdzono 12.XI.1507 r. w Budzie. Tym razem narzeczoną Ludwika miała być młodsza wnuczka cesarza Maksymiliana, Katarzyna - a dopiero w wypadku jej śmierci Maria. Wskutek różnych perturbacji narzeczoną została ostatecznie Maria. 11.I.1522 r. odbyła się koronacja Marii na królową Węgier, a dwa dni później - po powrocie do Budy - trzecie i ostatnie zaślubiny z Ludwikiem. Królowa ukróciła dotychczasową wszechwładzę dworskiej kamaryli i utworzyła własne ugrupowanie na dworze, do którego należało między innymi wielu wybitnych humanistów. Otaczała się głównie Niemcami, więc nie cieszyła się sympatią swych poddanych. Do ugruntowania jej wpływów na Węgrzech istotnie przyczynił się fakt, że królowa wkrótce stała się jedną z najbogatszych właścicielek ziemskich w kraju. 01.VI.1522 r. odbyła się koronacja Marii na królową Czech. W tym czasie - oprócz niepokojów wewnętrznych - największym problemem Węgier było zagrożenie najazdem tureckim. Od kiedy sułtanem był Sulejman, Turcja prowadziła agresywną politykę podbojów. Maria próbowała uzyskać pomoc finansową bądź militarną od rodziny, ale bez rezultatów. Wobec zagrożenia tureckiego w 1526 r. Maria starała się skłonić stany do uchwalenia odpowiednich podatków i zjednać do współpracy przywódcę opozycji Jana Zapolyę - wykazując daleko idącą ustępliwość wobec jego żądań. Bez skutku. 29.VIII.1526 r. Ludwik II Jagiellończyk poległ w bitwie z Turkami pod Mohaczem. Ludwik, młodzieniec o słabym charakterze, liczył się ze zdaniem żony. Królowa wywierała wpływ na niego i na politykę węgierską - od wczesnej młodości ujawniała ambicję sprawowania władzy. Była jednak wtedy młoda i niedoświadczona. Urażona niechęcią Węgrów do swego niemieckiego otoczenia, w dużej mierze torpedowała próby reform wysuwane przez szlachtę, traktując je jako skierowane przeciw sobie i jako zamach na jej prawa i przywileje królewskie. Po tym, gdy dowiedziała się, że jest wdową, do końca życia nie zdjęła czarnego, wdowiego stroju. Nigdy także nie wyszła za mąż. Uważała, że jest bezpłodna. Odrzuciła potem propozycje matrymonialne Jana Zapolyi, króla Szkocji Jakuba V oraz Fryderyka II Wittelsbacha. Od IX.1526 do do VI.1527 r. Maria rezydowała głównie w Pożoniu. W XII.1527 r. przewodziła obradom Zgromadzenia (Sejmu) Węgierskiego. Starała się osadzić na tronach czeskim i węgierskim swego brata Ferdynanda, który uważał się za prawowitego następcę Jagiellonów z racji małżeństwa z Anną Jagiellonką, siostrą Ludwika. W celu zapewnienia sobie środków finansowych na to królowa-wdowa kazała przetopić własne srebra stołowe, aby bić z nich monety. Jesienią wybrała się do Hainburga, aby spotkać się (14-18.X) z Ferdynandem w celu ustalenia koniecznych działań dla zapewnienia mu obu koron. 23.X.1526 r. został on obwołany królem Czech, a na sejmie węgierskim zwołanym przez Habsburżankę do Pożonia obrano go (XII.1526 r.) królem Węgier. Niemała w tym była zasługa jego siostry. 19.I.1527 r. Ferdynand mianował Marię namiestniczką na Węgrzech. Rządy swe sprawowała ona z Pożonia. Maria zadowalająco wypełniała swe obowiązki mimo niełatwej sytuacji. Składały się na nią pełna zależność od Wiednia, pusty skarbiec i konflikty wewnętrzne. Przypłaciła to wyczerpaniem fizycznym i psychicznym. 03.XI.1527 r. uczestniczyła w Budzie w koronacji Ferdynanda na króla Węgier. 07.II.1528 r. ten ostatni zaproponował jej, aby na czas jego wyjazdu z Budy do Niemiec, na sejm Rzeszy, ponownie była namiestniczką Węgier. Maria odmówiła 09.II powołując się na swój zbyt młody wiek. Przez następne trzy lata przebywała na Węgrzech i w Czechach. W I.1530 r. zastępowała Ferdynanda na austriackim sejmie krajowym w Linzu. 01.XII.1530 r. zmarła ciotka Marii, Małgorzata Habsburżanka, namiestniczka Niderlandów. Cesarz Karol, starszy brat Marii, 03.I.1531 r. zaproponował, aby Maria pozostała jej następczynią, na co królowa-wdowa wyraziła zgodę. W III.1531 r. udała się do Niderlandów. 07.X.1531 r. cesarz Karol osobiście przedstawił siostrę stanom niderlandzkim jako ich nową władczynię. Miała bardzo trudne zadanie. W Niderlandach poszczególne prowincje - a było ich kilkanaście - przejawiały często rozbieżne interesy. Niektóre z nich walczyły o niepodległość, a inne - przynajmniej o utrzymanie własnych przywilejów. Maria działała na rzecz zjednoczenia Niderlandów i jej polityka była całkowicie podporządkowana interesom Habsburgów. W V.1536 r. Karol ostatecznie opanował Fryzję, a w r. 1543 Geldrię i tym samym Maria została namiestniczką siedemnastu prowincji. Poważnym problemem było powstanie antyhabsburskie, które trwało w latach 1538-39 w Gandawie. 14.II.1540 cesarz i jego siostra wkroczyli do miasta, któremu odebrano wiele przywilejów. W dużej mierze dzięki namowom Marii Karol w 1548 r. na sejmie w Augsburgu uznał Niderlandy za jednolity kraj wchodzący w skład Rzeszy. Jednym z najważniejszych zadań Marii była także obrona przed Francuzami, ponieważ Francja od dawna rywalizowała z Habsburgami o Niderlandy. Habsburżanak rozbudowywała fortyfikacje i wznosiła twierdze. Wojny francusko-niderlandzkie w latach 1536-38 i 1542-44 zakończyły się traktatami pokojowymi, zatwierdzającymi istniejące status quo. W 1551 r. Maria zażegnała poważny konflikt między braćmi, cesarzem Karolem V a królem Ferdynandem, który groził rozłamem w rodzinie Habsburgów. W 1531 r. Ferdynand został wybrany królem rzymsko-niemieckim, co zapewniało mu po śmierci Karola tron cesarski. W 1550 r. Karol zaproponował, aby po jego śmierci cesarzem został syn Karola Filip, podczas gdy Ferdynand chciał tej godności dla swego syna Maksymiliana. Pertraktacje między braćmi ciągnęły się przez kilka miesięcy - od lata 1550 r. - w Augsburgu i nie przynosiły rezultatów. Karol w XII.1550 r. wezwał na pomoc Marię, która szybko przybyła. Wyłącznie dzięki jej naciskom na Ferdynanda udało się znaleźć kompromis i w marcu podpisano porozumienie, że następcą Ferdynanda będzie Filip, zaś następcą Filipa - Maksymilian. 22.X.1555 r. Maria uczestniczyła w Brukseli w ceremonii abdykacji swego brata, cesarza Karola V. Pragnął on spędzić resztę swego życia w Hiszpanii. Maria oraz jej siostra Eleonora postanowiły mu towarzyszyć. Maria złożyła wówczas urząd namiestniczki. W V.1556 r. wsiadła z Karolem i Eleonorą na statek i na zawsze opuściła Niderlandy. Jako ich władczyni ma bardzo dobrą opinię. Wykazała się talentem organizacyjnym i zręcznością polityczną. Łagodziła konflikty między stanami a cesarzem. Starała się zapobiegać konfliktom religijnym między protestanckimi mieszczanami a arcykatolickimi Habsburgami. Aczkolwiek pozostawała katoliczką, wykazywała tolerancję religijną - m.in. korespondowała z Lutrem i była zwolenniczką poglądów Erazma z Rotterdamu, z którym również wymieniała listy. Wierzył on w budowę nowego społeczeństwa europejskiego, zjednoczonego w duchu odrodzonego chrystianizmu. Prawdopodobnie Maria skłaniała się ku równouprawnieniu wyznania rzymskokatolickiego i luterańskiego w Niderlandach, co nie okazało się możliwe ze względu na postawę cesarza. Była także mecenasem artystów, a biblioteka, którą zgromadziła, była jednym z największych zbiorów prywatnych w ówczesnej Europie. Zmarła 18.X.1558 r. w Cigales koło Valladolid w Hiszpanii.