WŁADCZYNIE 1-500

Flavia Helena

Urodziła się ok. 250 roku, w miejscowości Drepane w Bitynii, na wybrzeżu morza Marmara. Należała ona do niższych warstw społeczeństwa rzymskiego, bowiem Helena zarabiać musiała na życie pracując w gospodzie. Tutaj pewnie spotkała Konstancjusza, przyszłego rzymskiego cesarza. Helena związała się z nim, stając się najprawdopodobniej jego konkubiną. Związek ten nie przetrwał z przyczyn politycznych. Żoną Konstancjusza została Teodora, pasierbica Maksymiana sprawującego, z tytułem augusta, władzę w zachodniej części Imperium. Konstancjusz został w 293 roku ogłoszony cezarem i adoptowany przez Maksymiana. Ze związku Heleny z Konstancjuszem pochodził syn Konstantyn, późniejszy jedynowładca imperium rzymskiego (324-337). Urodził się on 27 lutego prawdopodobnie 272 roku w Naissus (ob. Nisz). Źródła wskazują na szczególny związek łączący go z matką. Po śmierci Konstancjusza w roku 306 Konstantyn obwołany został przez wojska stacjonujące w Brytanii cesarzem. Minęło jednak osiemnaście lat, nim został jedynym władcą imperium. Będąc u szczytu władzy nie szczędził matce tytułów i zaszczytów. W roku 325 proklamował ją augustą. Był to najwyższy tytuł, jaki uzyskać mogła kobieta w cesarstwie rzymskim. Jak podaje Hermiasz Sozomen, historyk Kościoła, Helena: Życie na tej ziemi spędziła wspaniale, jak już wspanialej nie było można, pośród wielkich dostojeństw [...] wizerunek jej odbijano na złotych monetach, (co więcej) otrzymała od syna władzę nad cesarskim skarbcem, korzystała z niego według swego uznania. Imię matki nadał Konstantyn nie tylko jednej ze swych córek, ale i dwóm miastom, jednemu na terenie Bitynii, drugiemu zaś w Palestynie. Ku chwale augusty w Konstantynopolu ufundował porfirową kolumnę z jej wyobrażeniem, którą ustawiono w pobliżu jego własnego monumentu. Dzięki synowi Helena dysponowała znacznym prywatnym majątkiem, w tym darowanymi jej rezydencjami np. Palatium Sessorianum położonym naprzeciw Lateranu w Rzymie czy Fundus Laurentus na jego przedmieściach. Helenę los obdarzył sześcioma wnuczętami. Byli to: Kryspus, zrodzony ze związku Konstantyna i Minerwiny, a także Konstancjusz i Konstans, synowie Konstantyna i Fausty, córki Maksymiana, oraz Konstantyn, prawdopodobnie syn z pozamałżeńskiego związku. Obok nich dwie wnuczki: Konstantynę i Helenę. Z osobą Kryspusa i jego macochy Fausty związana jest tragedia rodzinna, w którą w niejasny sposób wmieszana jest Helena. Jak podaje Aureliusz Wiktor, historyk z IV w., Fausta rzuciła na Kryspusa oskarżenie o próbę uwiedzenia jej. Dlatego też Konstantyn nakazał go zgładzić. Egzekucję wykonano w Poli w 326 roku. Wkrótce jednak i sama Fausta zginęła uduszona w łaźni z rozkazu męża. Za decyzją Konstantyna miała stać Helena, która nie mogła darować Fauście śmierci ukochanego wnuka. W źródłach wielokrotnie mówi się o Helenie jako o kobiecie pobożnej i bogobojnej. Trudno ustalić, kiedy i w jakich okolicznościach nastąpiło jej nawrócenie. Euzebiusz z Cezarei przypisuje je działalności syna. Nie ulega wątpliwości, że Helena zaangażowana była w sprawy związane z życiem Kościoła. Nie szczędziła pieniędzy na ozdabianie świątyń drogocennymi sprzętami, kontaktowała się z ludźmi poświęconymi służbie bożej, fundowała nowe kościoły, z których najważniejsze to: bazyliki Grobu Pańskiego i Wniebowstąpienia w Jerozolimie czy bazylika Świętych Piotra i Marcelina wzniesiona na terenie jej posiadłości w Fundus Laurentus. Brała udział w religijnych kontrowersjach i pozbawiła władzy nielubianego biskupa Antiochii. Augusta znana była także z szerokiej działalności charytatywnej. Euzebiusz z Cezarei, starożytny historyk Kościoła, składając w Żywocie Konstantyna hołd matce cesarza, pisał, iż Helena chętnie nagradzała wojsko, wielce też pomagała biednym i pozbawionym pomocy. Jednym okazywała wsparcie finansowe, innych wspomagała odzieżą dla przykrycia ich nagości; wyzwalała ludzi z okowów , od ciężkich robót, nawet pracy w kopalniach, wykupywała u wierzycieli, a wygnańców przywracała z wygnania. Helena była cesarzową rzymską nie w następstwie związku małżeńskiego z władcą imperium, ale z woli Konstantyna Wielkiego, swego syna. Dysponowała tytułem augusty – najwyższym tytułem, który mogła otrzymać w imperium kobieta, i to jedynie kobieta należąca do rodziny cesarskiej. Helena odgrywała u boku swego syna rolę pierwszej damy imperium. Losy Heleny bardzo silnie wiąże się z dziejami chrześcijaństwa. Konstantyn Wielki uczynił z niego religię dozwoloną, której stał się opiekunem. Ważną rolę w religijnej polityce Konstantyna odegrała Helena, znalazczyni drzewa Krzyża Pańskiego, fundatorka wielu kościołów. Kobieta, która wywodziła się z nizin społecznych, żyjąca przez lata w konkubinacie, porzucona w imię politycznych racji przez swego partnera, znalazła dopiero miejsce u boku syna-cesarza i duchowe spełnienie w nowej religii – chrześcijaństwie. Syn i matka stali się wzorami, które mieli naśladować ich następcy na cesarskim tronie. Pod koniec 326 r. Helena udała się na pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Pragnęła znaleźć miejsce, gdzie znajdował się Grób Chrystusa. Po długich trudach, na miejscu dawnej świątyni pogańskiej natrafiono na trzy krzyże. A gdy zastanawiano się, jak stwierdzić, na którym z nich Chrystus został umęczony, Makary, biskup Jerozolimy doradził cesarzowej, by każdego z nich dotknęła umierająca kobieta. Wówczas objawi się, który z krzyży będzie miał moc czynienia cudów. Jak podaje Sokrates Scholastyk biskup: nie zawiódł się w swej nadziei. Kiedy bowiem przynoszono jeden po drugim krzyże nie będące drzewcem Męki Pańskiej, kobieta w dalszym ciągu bliska była śmierci... skoro jednak wniesiono trzeci krzyż, ten prawdziwy, natychmiast nabrała sił i całkowicie wróciła do zdrowia. W taki sposób odnalezione zostało drzewo Krzyża Świętego". Helena zmarła w drodze powrotnej w 327 r.