Elżbieta Bośniaczka
Urodziła się około 1340 r. jako córka bana Bośni Stefana Kotromanića i Elżbiety Piastówny, córki księcia inowrocławskiego (gniewkowskiego) Kazimierza III. Matka dziewczynki zmarła po 13.VII.1343 r. Po 1350 r. Elżbieta znalazła się na dworze królowej Węgier Elżbiety Łokietkówny. Dziewczyna słynęła z urody. Jak się potem okazało - była także ambitna i żądna władzy.
20(23?).VI.1353 r. poślubiła syna Łokietkówny, króla Węgier i Polski (od 1370 r.) Ludwika I Wielkiego. Król i królowa bardzo się kochali. Z tego związku pochodziły: Maria, Katarzyna, Maria i Jadwiga. Ludwik 17.XI.1370 r. , po śmierci swego wuja Kazimierza III Wielkiego, koronował się na króla Polski. Elżbieta nigdy w Polsce nie była. Nie została koronowana na królową, używała jednak, podobnie jak teściowa tytułu Regina Poloniae. Mąż Elżbiety zmarł w nocy z 11 na 12.IX.1382 r.
Elżbieta Bośniaczka, postanowiła, że jej córki otrzymają inne trony, niż to zarządził ich ojciec. Maria została królową Węgier, a Jadwiga - Polski. Elżbieta, przy pomocy palatyna Miklósa Garaia, objęła na Węgrzech władzę regencyjną w imieniu starszej córki. Panowie małopolscy nie zgodzili się na to, by regentem Królestwa Polskiego został Zygmunt, przyszły mąż Marii. Spowodowało to formalne zerwanie unii personalnej z Węgrami. Elżbieta Bośniaczka chciała unieważnić zaręczyny córki z Zygmuntem i doprowadzić do jej małżeństwa z królewiczem francuskim Ludwikiem Orleańskim. Wiosną 1385 r. zmusiła Zygmunta do powrotu do jego dziedzicznej Brandenburgii.
W owym czasie na Węgrzech istniało kilka stronnictw niechętnych regentce. Magnaci z południowych Węgier chcieli by następnym władcą węgierskim został Karol III z Durazzo, król Neapolu. Na ich czele stał nienawidzący Elżbiety Janos Horwat. Druga opozycyjna wobec niej grupa była szczególnie wpływowa na północnym Zachodzie. Oni z kolei chcieli osadzić na tronie Zygmunta Luksemburskiego jako współwładcę u boku Marii. Innymi wrogami Elżbiety była rodzina Lockfich w Siedmiogrodzie. Wszystkie te grupy były coraz bardziej aktywne i doprowadziły do anarchii w kraju. Królowa-regentka nie umiała poradzić sobie z nimi i poprosiła o pomoc Karola III z Durazzo. Ten został wezwany także przez członków opozycji z południowych Węgier i we IX.1385 r. przeprawił się do Dalmacji przyjąwszy tytuł zarządcy tego królestwa.
O swoje prawa postanowił walczyć Zygmunt Luksemburski. Uzyskał poparcie swego przyrodniego brata Wacława, króla Czech, zastawił część dziedzicznej Marchii Brandenburskiej, wynajął 10 000 wojska i w końcu VIII.1385 r. ruszył na Węgry. We IX.1385 r. obległ obie monarchinie w Bratysławie. Bośniaczka, mimo początkowych oporów, musiała ustąpić i 15.XI.1385 r. królowa Maria poślubiła Zygmunta. Jego pozycja była jednak słaba. Armia Zygmunta rozeszła się po kraju. Na wieść o tym, że wkrótce przybędzie wezwany przez Bośniaczkę na pomoc Karol III z Durazzo, Zygmunt uciekł opuszczony przez zwolenników.
Władca Neapolu przybył do Węgier jesienią 1385 r. Ogłosił, że tylko on - jedyny Andegawen - jest prawowitym królem Węgier. Wspierany przez grupę magnatów południowowęgierskich, zmusił Marię i i jej matkę, by przyznały mu tytuł regenta. 31.XII.1385 r. został ukoronowany na króla Węgier jako Karol II. Obie monarchinie były przy tym obecne. 24.II.1386 r. nowego monarchę zamordowano z rozkazu Elżbiety Bośniaczki. Na tronie Węgier zasiadła ponownie Maria. Jej matka jeszcze raz objęła w jej imieniu rządy regencyjne. Ich pozycja była jednak słaba. Zwolennicy zamordowanego króla wzniecili bunt w różnych rejonach kraju. Trzeba było szybko szukać sojuszników. 12.V.1386 r. Maria i Elżbieta spotkały się w Gyor z Zygmuntem i Wacławem czeskim. W zamian za pomoc Elżbieta Bośniaczka przepisała zięciowi liczne dobra. Węgry miały spłacić pożyczkę, jaką Luksemburczyk zaciągnął na sfinansowanie poprzedniej wyprawy. Zygmunt wyjechał jednak wkrótce z niezbyt jasnych powodów. Maria nie darzyła go sympatią. Elżbieta tymczasem szukała sojuszu z Polską. 09.VI.1386 r. Elżbieta i Maria zawarły pakt węgiersko-polski z Jadwigą i Władysławem Jagiełłą skierowany przeciwko wszystkim wrogom obu królowych, także Luksemburgom. Później wdowa po Ludwiku planowała uciec z córką do Polski. Tymczasem musiały schronić się w posiadłości Garaia w południowych Węgrzech. 25.VII.1386 r., w pobliżu miasteczka Diakonova, zostały schwytane przez stronników Durazzów. Palatyn Garai został zamordowany. Elżbieta przyznała Janosowi Horwatowi, że to ona i zamordowany palatyn zorganizowali zamach na życie Karola. Błagała o darowanie życia niewinnej Marii.
Horwat postanowił odesłać je do Neapolu, aby tam Małgorzata Andegaweńska, wdowa po Karolu III z Durazzo, mogła dokonać na nich zemsty. Osadzono je na zamku Nowy Grod nad Adriatykiem. Spodziewano się, że nowym królem Węgier zostanie okrzyknięty małoletni Władysław z Durazzo, syn Małgorzaty i Karola III. Królowa Neapolu sama z trudem broniła tronu syna przed papieżem i zbuntowanymi feudałami.
Ostatnią nadzieją na odzyskanie wolności stał się nielubiany zięć i mąż, Zygmunt Luksemburski. Wkroczył on ponownie do Węgier i przybrał tytuł tutor et capitaneus (opiekuna i starosty) królestwa. Na początku 1387 r. wyprawił się w celu uwolnienia żony i teściowej. Na pomoc przybyła mu Wenecja, niechętna unii Neapolu z Węgrami. Nowy Grod został otoczony od strony lądu i morza. Obrońcy przed 15.I.1387 r. udusili Elżbietę na oczach córki. 16.I.1387 r. wywiesili jej zwłoki na wieży grożąc, że to samo stanie się z Marią. Córkę udało się ostatecznie uratować. Początkowo Elżbieta została pochowana w II.1387 r. w kościele świętego Chryzostoma w Zadarze, potem zwłoki królowej przeniesiono do grobu Ludwika I Wielkiego w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim).
Źródła:
1. Edward Rudzki , Polskie królowe, t. 1, Warszawa 1990.
2. Marek Urbański, Poczet królowych i żon władców polskich, Warszawa 2006.
3. Zbigniew Satała, Poczet polskich królowych i księżnych, Kraków 1993.